Lichthinder

Biodiversiteit - klimaat - landschapszorg



Delen

Over dit project

Kunstlicht heeft ons veel gebracht, maar tegelijkertijd vervuilt al dat licht onze duisternis. Daardoor raken heel wat dieren zoals insecten, vleermuizen, nachtvlinders en vogels van slag en zien we nauwelijks nog sterren. Duisternis is een van die omgevingskwaliteiten waar we (te) weinig bij stilstaan. Omdat we in Vlaanderen opgegroeid zijn met verlichting en de daarbij horende lichtvervuiling zijn we bijna vergeten hoe betoverend mooi de sterrenhemel boven onze hoofden is. Dat komt simpelweg omdat we bijna geen sterren meer zien, terwijl ze er toch zijn. Met een beetje moeite kunnen we ons samen inzetten voor het behoud van een stukje duisternis.

Té veel nachtelijk kunstlicht, noemen we "lichthinder" of "lichtvervuiling". Regionaal Landschap Schelde-Durme kan gemeenten of particulieren adviseren wat zij kunnen doen om de impact van nachtelijk kunstlicht te verminderen.

Projectinfo

Wanneer? Jaarrond

Waar? Alle gemeenten en inwoners uit ons werkingsgebied kunnen advies krijgen om actie te ondernemen tegen lichthinder.

Meer weten? Contacteer Robbert Schepers voor meer informatie (robbert@rlsd.be - 0499 99 68 41)

Lichthinder: de ecologische impact van verlichting

Hoeveel sterren tel jij als je ’s nachts naar buiten tuurt? Zie je maar weinig sterrenhemel vanuit je dakraam of tuin? Je bent niet alleen. In België is er nergens nog natuurlijke duisternis aanwezig, een record om niet fier op te zijn.
West-Europa behoort samen met de Verenigde Staten en het Midden-Oosten tot de meest lichtvervuilde regio’s van de wereld. Elk jaar neemt de oppervlakte lichtvervuild gebied met meer dan 2 procent toe. Dat leidt ertoe dat op wereldschaal het aandeel onverlichte gebieden zeer sterk onder druk staat. 88% van de oppervlakte van Europa ervaart 's nachts lichtvervuiling en 60% van de Europeanen kan de Melkweg niet langer zien. In West-Europa vormen Vlaanderen, het Ruhrgebied en het Groene Hart in Nederland de meest lichtvervuilde regio’s. 

De cyclus van licht en duisternis is sinds het ontstaan van de aarde een van de fundamentele ritmes op onze planeet. De meeste levensvormen, mens én dier, vertrouwen op deze cyclus of zijn ervan afhankelijk voor hun overleving. Het hoeft dus niet te verwonderen dat steeds meer studies aantonen dat nachtelijk kunstlicht een grote impact heeft op onze omgeving en zelfs onze eigen gezondheid. Wetenschappers riepen recent nog op om kunstlicht te gaan beschouwen als gelijk welke andere vorm van vervuiling en ze vergeleken de reikwijdte van het probleem met klimaatverandering. 

© NASA

Biologische klok in de war

Sterke achteruitgang van insecten

Achteruitgang insecten
© Simone De Peak/Getty Images

Lichthinder of -vervuiling wordt gezien als één van de belangrijke factoren achter de sterke achteruitgang van de diversiteit en biomassa van insecten. Insecten worden aangetrokken tot licht, waardoor ze uitgeput een nutteloze dood sterven en zich niet voortplanten. En laat insecten nu net heel belangrijk zijn. Zij zijn namelijk een essentiële schakel in ons voedselweb: ze vormen in vele gevallen bulkvoer voor heel wat diersoorten (bijvoorbeeld vogels, vleermuizen en kleine zoogdieren) en zorgen voor bestuiving. Een achteruitgang van deze insectenpopulaties heeft zo een directe impact op de soorten die hiervan afhankelijk zijn voor hun voeding of voortplanting. 

Impact op diersoorten

© Bert Willaert

Ook heel wat nachtactieve en nuttige diersoorten zoals vleermuizen en nachtvlinders ondervinden hinder van té veel nachtelijk kunstlicht. Deze dieren zijn namelijk lichtschuw en moeten telkens op zoek naar nieuwe plekjes waar het donker is. Zo zien zij hun leefgebied alsmaar verder inkrimpen.

Zelfs voor dagactieve vogelsoorten zoals de koolmees, merel en andere kan de nachtelijke verlichting van het leefgebied leiden tot veranderingen in bijvoorbeeld het bioritme en de hormoonhuishouding, met gevolgen voor hun voortplantingssucces.  

Verstoring van biologische ritmes

© RLSD

Bomen en struiken die continu in licht staan, komen vroeger in blad of houden langer hun blad, waardoor ze gevoeliger worden voor vorstschade. De timing van bladzetting of bladval heeft ook verder in de voedselketen een effect op soorten die hiervan afhankelijk zijn.

Cruciale omschakeling

Slimmer en minder verlichten

© RLSD

In tegenstelling tot andere vormen van vervuiling, is lichtvervuiling eenvoudiger op te lossen. Wanneer het licht gedoofd wordt, is de impact onmiddellijk verdwenen en hoeft het niet zoals andere verontreinigende stoffen opgeruimd te worden.

Het is in dit geval belangrijk slimmer en vooral minder te verlichten. Steden en gemeenten engageerden zich alvast om tegen 2030 hun openbare verlichting om te schakelen naar slimme ledverlichting. 

Het verminderen van lichtpunten blijft echter de voornaamste richtlijn, want ook ledverlichting is geen heilige graal. Led is zuiniger dan oude lampen maar bevat een hoog aandeel blauw licht. En dat heeft een impact heeft op ons slaaphormoon (melatonine) en verstoort ons dag-nachtritme. Bij dieren en planten is dat net zo. 

Op sommige plaatsen zal verlichting altijd nodig zijn, maar momenteel branden veel lampen op landelijke plaatsen waar ’s nachts niemand gebruik van maakt. Het juiste licht, op de juiste plaats en enkel op het juiste moment is de boodschap. Zo kan een robuust en veerkrachtig, klimaatadaptief landschap worden gecreëerd. Het inperken van lichtproblematiek en het behalen van klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen vereisen daarom een gezamenlijke aanpak.

Goede voorbeelden

© Sysconnect

Heel wat steden en gemeenten geven al het goede voorbeeld. Gemeenten Heuvelland en Staden doven bijvoorbeeld 5 nachten per week hun openbare verlichting. Bijkomend werd nagegaan waar verlichting permanent gedoofd of verwijderd kon worden. Uiteraard werd dit niet ondoordacht uitgevoerd maar werd eerst een
grondige inventarisatie van de wegen en verlichting en een verkeersveiligheidsinpectie uitgevoerd. Op belangrijke/gevaarlijkere punten werd ingezet op flankerende maatregelen zoals meer reflectoren, actieve wegmarkering met ledjes in het wegdek, betere belijning enzovoort. Ook een goede en correcte communicatie naar de burgers toe is hierbij van groot belang.

Gemeente Staden organiseerde een evaluatie met participatie, waaruit bleek dat de meeste burgers positief staan tegenover deze ingrepen. Het financiële plaatje is al zeker positief: Voor gemeente Heuvelland loopt de besparing op tot 70 000 euro per jaar. De flankerende maatregelen betroffen een eenmalige kost van 16 500 euro, die dus op minder dan een half jaar terug
verdiend werd. Waar wachten we nog op?

Wat kan je zelf doen?

© Rémi Boucher

Wil je thuis aan de slag? Deze concrete tips helpen je alvast op weg:

  • Verlicht enkel wanneer nodig. Sfeerverlichting in de tuin is leuk, maar dit heeft 's nachts weinig meerwaarde.

  • Richt lampen volledig naar beneden. Vermijd zeker (tuin)verlichting die (gedeeltelijk) omhoog schijnt.

  • Gebruik afgeschermde armaturen zodat het licht in 1 duidelijke richting gestuurd wordt

  • Gebruik een warme kleur zoals oranje (vermijd wit licht)

  • Spreek je gemeente aan om dit thema onder de aandacht te brengen

  • Doe mee aan de nacht van de duisternis (in oktober)

  • Kijk eens omhoog 's nachts!

Wetgeving

De Vlaamse milieuwetgeving (Vlarem) bevat enkele artikels om lichthinder en lichtvervuiling tegen te gaan. Samengevat komt het erop neer dat niet-functionele lichtoverdracht naar de omgeving verboden is. Dat wil zeggen dat verlichting enkel mag schijnen op het object waarvoor het bedoeld is, en dus niet gedeeltelijk ernaast richting de omgeving of de hemel.

Helaas zal je in je omgeving veel inbreuken tegen deze wetgeving vaststellen. Spreek gerust je gemeente hierop aan via de lokale milieutoezichthouder, aangezien zij verantwoordelijk zijn voor de handhaving op een groot deel van deze inbreuken. Inbreuken kan je ook melden via deze website.

In sommige landen wordt zelfs nog verder gegaan. In La Palma (Canarisch eiland, Spanje) bestaat bijvoorbeeld een speciale wet tegen lichtvervuiling om de sterrenhemel te beschermen. In 2007 werd daar een declaratie (La Palma starlight declaration) ondertekend ter bescherming van de nachtelijke hemel en het recht tot ‘sterrenlicht’.

© Omgeving.Vlaanderen.be
© Omgeving.Vlaanderen.be

Webinar: Nooit nog nacht

Op 29 november 2021 gaf onze medewerker en lichtexpert Robbert Schepers een webinar over de problematiek rond lichthinder met als titel "(N)ooit nog nacht". Geïnteresserden kwamen te weten welke gevolgen lichthinder heeft voor onze omgeving én verschillende diersoorten. Maar ook wat ze als gemeente of particulier kunnen doen om de impact van kunstlicht te verminderen. Herbekijk de webinar hier! 

College Robbert Schepers over lichthinder

Kunstlicht zorgt er niet enkel voor dat we minder sterren zien, het heeft ook effect op ons leefmilieu en onze eigen gezondheid. De meeste levensvormen, mens én dier, vertrouwen op de cyclus van licht en duisternis of zijn ervan afhankelijk voor hun overleving. Door ons kunstlicht raken heel wat dieren zoals insecten, vleermuizen, nachtvlinders en vogels én het biologisch ritme van ons plantgoed van slag. Fluvius sprak met collega Robbert over deze effecten en wat we er aan kunnen doen. 

NOS op 3 - Hoe we de nacht (en de sterren) verliezen

Wanneer zat jij voor het laatst in complete duisternis? NOS op 3 maakte een toffe, heldere video over de impact van kunstmatig licht op ons en onze flora en fauna. 

Impact nachtelijke buitenverlichting groter dan gedacht

De negatieve effecten van nachtelijke buitenverlichting op onze biodiversiteit én onze gezondheid zijn enorm. Tot deze conclusie komen de Vlaamse provincies na een grootschalig onderzoek door het INBO (Research Institute for Nature and Forest) en het Provinciaal Instituut voor Hygiëne. Agentschap voor Natuur en Bos ontwikkelde een ecologische duisternisbehoeftekaart waarmee steden en gemeente aan de slag kunnen om duurzamer om te gaan met verlichting. 

Meer lezen? De resultaten van het onderzoek naar de impact van nachtelijke buitenverlichting vind je hier.

Misschien vind je dit ook interessant:

Naar al onze projecten
© Wesley Poelman
Contacteer ons
© Miles Burke